करिब नौ महिना अगाडि मात्रै घाम, पानी, झरी हुरी नभनी कोटेश्वर चोकको सडक पेटीमा तरकारी पसल राख्नुहुन्थ्यो सिन्धुली तीनपाटन गाउँपालिकाका मनोज बोगटी । काठमाण्डौ महानगरमा नयाँ नेतृत्व आइसकेपछि सडकपेटीमा पसल राख्न नदिने, व्यापार गर्न नदिने भनेर कडाइ गरियो । यसपछि १३ वर्षदेखि आम्दानीको मुख्य स्रोत रहेको सडकपेटीको तरकारी पसल छोड्ने, महानगरसँग लुकामारी गर्दै राख्ने वा वैकल्पिक केही व्यवसाय गर्ने भन्नेमा मनोजलाई सोच्न बाध्य तुल्यायो । 

महानगरसँग लुकामारी सम्भव रहेन । राम्रो आम्दानी भइरहेको व्यवसाय छोड्न पनि उहाँलाई मन लागेन । तर, अब महानगरले सडक पेटीमा राख्न दिँदैन, त्यसो भए के गर्ने त ? दश जोड दुईसम्म अध्ययन गर्नुभएका मनोजका अगाडि जागिर खाने वा अरु व्यवसाय गर्ने विकल्प पनि खुला थिए  । तर, के गर्ने त भन्ने प्रश्नको उत्तरकोरुपमा भने मनोजले कोटेश्वर आसपासकै कुनै सटरमा तरकारी पसल नै राख्ने निधो गर्नुभयो । 

ललितपुरबाट कोटेश्वरतर्फ जाँदै गर्दा चक्रपथको आकाशेपुलबाट केही भित्रतर्फको बाटोमा छ उहाँको तरकारी पसल । उहाँले यहाँ पसल गर्नुभएको नौ महिना भयो । पहिला उहाँलाई लागेको थियो फुटपाथमा भाडा तिर्नुपर्दैन । भाडा तिर्न नपर्दा आम्दानी पनि राम्रै हुन्छ । केहीको दायित्व पनि भएन । 

तर, अहिले भने उहाँको सोचभन्दा परिणाम फरक भयो । सटरमा पसल राखिसकेपछि उताभन्दा उहाँलाई यतै ठीक लागेको छ । बिहानदेखि बेलुकीसम्म खोल्न पाउँदा आम्दानी पनि यतै राम्रो भयो । उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘त्यहाँ जोखिम थियो । कतिखेर महानगर आउँछ भन्ने हुन्थ्यो । यहाँ आफ्नै भयो । जतिखेर मन लागे पनि पनि खोल्न पाइयो ।’

सडकपेटीमा राख्दा कतिखेर महानगर आउला र लैजाला भन्ने पीर छँदैछ । साथै सामान पनि महानगरले लैजान्छ भन्ने डरले थप्ने कि नथप्ने भन्ने हुन्थ्यो । बेलुकी दुईरतीन घण्टा पसल राख्नुहुन्थ्यो । अहिले भने उहाँको पसल बिहान छ बजेदेखि नौ बजेसम्म खुल्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘यहाँ आफूले भनेको समयमा बिहानदेखि बेलुकासम्म खोल्न पाइयो । पसलमा पनि बुबा, भाइ, बहिनी सबै आफनो समय हेरेर जो पनि बस्न सक्ने भए । सबैले पालो पाउने पनि भए ।’

उहाँ अहिले सटरको भाडा मासिक १५ हजार रुपैयाँ तिर्नुहुन्छ । व्यापार दिनको झण्डै २० हजार रुपैयाँ जति हुन्छ । आम्दानी पनि अहिले सडकपेटीको भन्दा राम्रो छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘व्यापार पनि उताभन्दा राम्रो छ । कमाइ पनि राम्रो छ । भेराइटी पनि उताभन्दा धेरै छ ।’

पहिले त उहाँलाई पनि सटरमाभन्दा सडकपेटीकै व्यापार ठीक भन्ने लाग्थ्यो । पैसा भएको भए सडकमा कस्ले व्यापार गर्थ्याे र भन्ने उहाँले पनि धेरै सुनेको हो । ‘अरुले त के भन्लान् । तर, मेरो अनुभवमा त्यो मानसिकता सत्य पनि होइन रहेछ,’ उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘एकैपटक ठूलो भाग खोज्नु भएन । गर्छु भनेर आँट्नु पर्यो सकिन्छ । त्यहीँ मात्र सीमित भएर बसेको भए यो अवस्थासम्म आइपुगिँदैन थियो ।’ अब भने उहाँको लक्ष्य व्यापार विस्तार गर्ने रहेको छ । 

बोगटी जस्तै सडकपेटीको व्यापारबाट सटरमा व्यापार गर्न आइपुग्नु भएको छ चन्द्रपुर नगरपालिका चन्द्रनिगाहपुरका अरुण दास । उहाँ काठमाण्डौ आएर सडकपेटी फेन्सी कपडाको व्यापार गर्न थालेको करिब १२ वर्ष भयो । 

तर, आठ महिनादेखि उहाँले पशुपति गौरीघाटमा सटर लिएर कपडा, पेटी, झोला लगायतको पसल सञ्चालन गर्नु भएको छ । उहाँलाई फुटपाथमा भन्दा सटरमा पसल राख्नु नै ठीक लागेको छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘यहीँ नै ठीक छ नि । भाग्नु परेन । महानगर आएर दुःख देला भन्नु परेन ।’

अहिले महानगरमा नयाँ नेतृत्व आएर सडकमा व्यापार गर्न कडाइ गरे पनि उहाँलाई भने राम्रो लागेको छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘अहिले धेरै कडा छ । हाम्रो पनि समर्थन छ यसमा । जथाभाबी रोड जाम गरेर बस्न हुँदैन ।’
अहिले महानगरले कडाइ गरेपछि सडकपेटी खुला भएकाले हिँड्ने मान्छेलाई सजिलो भएको उहाँको विचार छ । ‘हामी सुरक्षित ठाउँमा बस्यो भने बाटो खुला हुन्छ । मान्छेलाई हिँड्ने ठाउँ हुन्छ । हिँड्ने ठाउँमै बसिदियो भने अरु मान्छे अनि केटाकेटी बुढाबुढीलाई झन् हिँड्न गाह्रो हुने भयो ।’

फुटपाथ छोडेर सटरमा व्यापार गर्न थाले पनि उहाँको व्यापार घटेको छैन । सटर भाडा नै ३२ हजार रुपैयाँ छ । र्दैनिक कारोबार झण्डै चार/पाँच हजार हुन्छ । अहिले धेरै थरीका सामान राख्ने सुविधा छ । स्टोर पनि छ । 

उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘व्यापार पनि घटेको छैन । अहिले इज्जत पनि अलि बढेको छ ।’ पहिले फुटपाथमा व्यापार गर्ने दास अहिले सटरमा भाडा तिरेर पसल चलाउँदा पनि खुशी हुनुहुन्छ ।

फुटपाथमा व्यापार गर्ने मान्छेले पनि सटरमा भाडा तिरेर पसल चलाउन सक्छ भन्ने अर्को उदाहरण हुनुहुन्छ सप्तरी बलवा नगरपालिकाकी राधा साह । उहाँको पसल कोटेश्वरमा छ । तरकारी, फेन्सी, झोला, छातालगायत धेरै चिज छन् पसलमा । उहाँले सटरमा पसल गरेको साढे दुई वर्ष भयो । त्यसभन्दा अगाडि उहाँहरु कोटेश्वर चोकको सडक पेटीमा नै तरकारी पसल राख्नुहुन्थ्यो । 

त्यसबेला उहाँहरु पसल बेलुकी मात्र राख्नुहुन्थ्यो । त्यो पनि परिवारका सबै बसेर । कारण थियो कतिखेर महानगरपालिका आउँछ र सामान लिएर भाग्नुपर्छ भन्ने पीडा । उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘उता भन्दा यतै ठीक छ । यहाँ हामी बसेर पढ्न पनि पाउँछौँ । बाटोमा हुँदा त पढ्नै पाइँदैन थियो ।’

सटरमा पसल राख्दा जस्को फुर्सद भयो ऊ बस्न पाउँछ । कोठामा तथा पसलमै पनि पढ्न पाउने हुँदा पनि उहाँलाई यहीँ ठीक लागेको छ । घाम, पानीमा पनि रुझ्नु परेको छैन । उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘बाटोकै आश गरेर बसेको भए यहाँ कहाँ आइपुगिन्थ्यो र । मान्छे जहाँ हो त्यहीँ रहेर त अगाडि बढ्नै सकिँदैन नि । भइरहेकोलाई छोडेर अरु नै बाटो खोज्नपर्यो ।’

अहिले ल्याब टेक्निसियन पढ्दै गर्नुभएकी राधाको परिवारमा आमा, दाइ तथा दिदी हुनुहुन्छ । उहाँहरुको घरखर्च यही पसलले चलेको छ । फुटपाथमा पसल चलाएको मानिसले कसरी सटर लिएर पसल चलाउन सक्छ र भन्ने धेरै फुटपाथ व्यापारीको कुरा सुनिन्छ ।

तर, राधा भन्नुहुन्छ, ‘यो भनेको मान्छेहरुले गर्न नचाहेर सजिलो खोजेर हो । आफूले नै गर्न चाह्यो भने सकिन्छ । बाटोकै पछि लाग्यो भने त केही गर्न सकिँदैन नि । बाटोमा हटाइसकेपछि अझै केही त्यस्तै व्यापार गर्दै हुनुहुन्छ । उहाँहरुले पनि यस्तै खोजेर गर्न सक्नुहुन्छ ।’